محمّد رسول‌الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم آخرین پیامبر و خاتم‌النبیین (بخش چهارم)

  محمّد رسول‌الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم آخرین پیامبر و خاتم‌النبیین

(بخش چهارم)

الگوی جاویدان همه نسل‌های بشری و چگونگی امکان آن
چون حضرت محمّد،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، برای همه طبقات بشری در هر زمان الگو و نمونه قرار گرفت، عنایات الهی چنین اقتضا کرد که احادیث و آثار و صفات و اخلاقش محفوظ بماند. براین‌اساس الله تعالی دل‌های مسلمانان را برای حفظ و نگهداری اقوال و اعمال و روش‌های زندگی و کلیۀ‌ حرکات و سکنات آن‌حضرت متوجه و علاقه‌مند ساخت و آنها طوری به این کار بزرگ مشغول شدند که بیشتر و بهتر از آن را نمی‌توان تصور کرد. گویی که یک نیروی درونی نیرومند آنها را به سوی این هدف بزرگ سوق می‌داد و فعّال می‌کرد طوری که بدون آن احساس آرامش نمی‌کردند و زبان حال‌شان چنین بود: رشتـه‌ای‌ در گردنم افکنده دوست می‌برد هر جا که خاطرخواه اوست عنایات الهی در این خصوص در کتاب‌های حدیث، سیر و شمایل، به‌وضوح دیده می‌شود و در بیان و گفتار وصف‌کنندگان اخلاق و سیمای نبوی کاملاً به‌خوبی تجلی می‌کند. اوصاف حضرت محمّد،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، چنان با دقت و جامعیت ثبت و ضبط شده است که در کتب تاریخ و ادبیات و انساب، اوصاف هیچ‌ کس دیگر، چنان ثبت و ضبط نشده است. به‌طور‌ مثال نگاهی گذرا به کتاب «شمایل» امام ترمذی (۲۰۹ـ ۲۷۹ هـ.)، انسان را به این یقین می‌رساند که ثبت و ضبط نکات و موارد دقیق و ظریف اخلاقی و آفرینشی و عادات و عبادات و گفتارها و اعمال نبوی و هر آنچه به آن‌حضرت‌ مربوط است، چنان با اهتمام خاص و اعجاز‌گونه و با بسط و تفصیل شگفت‌انگیزی صورت گرفته است که نظیر آن در سیرۀ هیچ یک از انبیا و شرح‌حال هیچ کدام از بزرگمردان تاریخ دیده نمی‌شود. به‌راستی که این یک کار اتفاقی و عملکرد فردی نبوده است. همچنین اگر کسی کتاب «الأدب المفرد» امام محمّدبن‌اسماعیل بخاری (۱۹۵ـ ۲۵۶ هـ.) را با دقت ورق بزند و با توجه به این‌که مؤلف بزرگش آن را در موضوع آداب اسلامی و مکارم اخلاقی و حسن معاشرت و حقوق مصاحبت و تزکیۀ نفس و شیوۀ زندگی بر پایۀ احادیث و تعالیم نبوی به رشته تحریر آورده است، اذعان و یقین می‌کند که این تلاش‌ها هرگز یک رویداد اتفاقی نبوده است، بلکه خواستۀ‌ پروردگار مقتدر و علیم همین بوده است که کلیۀ آنچه به پیامبر خاتم،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، ارتباط دارد، باید مصون بماند تا عمل به این دستور پروردگار در هر زمان و برای هر نسلی ممکن و میسر باشد، چنان‌که فرمودند: [لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ] (احزاب:۲۱). [قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکُمُ اللهُ] (آل‌عمران:۳۱). آری! آثار و تعالیم نبوی به این خاطر به صورت دقیق ثبت و ضبط و حفظ شده است تا برای هیچ کس عذر و بهانه‌ای باقی نماند و تا کسی نگوید که به این دلیل بر سیرۀ نبوی عمل نکرده است که مدرک مستند و معتبری برای آن پیدا نکرده است؛ چنان‌که از سیره و زندگانی برخی از پیامبران پیشین به‌جز نام یا پاره‌ای از احوال و وقایع غیردقیق که برای اتباع و پیروی کافی نیستند چیز دیگری باقی نمانده است؛ اما احادیث نبوی را می‌توان رویداد کاملی از زندگی بیست‌وسه‌سالۀ پیامبر اسلام،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم‌، در دوران نبوّت تلقی کرد؛ یعنی از وقتی که آن‌حضرت،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، به نبوّت مشرف شد تا روز رحلتش زندگیش را چگونه سپری کرده، همۀ آن در احادیث نبوی ثبت و ضبط شده است. آری احادیث به ما نشان می‌دهد که ‌رسول‌اکرم،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، چگونه می‌زیسته‌ و شب و روزش را چگونه سپری می‌کرده است. به کمک احادیث و سیرۀ نبوی می‌توانیم چنان با باریکی‌های اخلاق نبوی و عادات و احساسات و گفتارها و رفتارهای آن‌حضرت‌ آشنا شویم که حتی دربارۀ شخصیات معاصر هم نمی‌توانیم این قدر آگاهی پیدا کنیم. مجموعۀ احادیث نبوی به‌گونه‌ای است که انسان به‌وسیله آنها چنان با پیامبر آشنا می‌شود و از انفاس پاک و حیات‌بخش آن‌حضرت،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، چنان فیض‌ و بهره می‌یابد که گویی در مجلس ایشان نشسته است و به سخنانش گوش می‌دهد و با ایشان زندگی می‌کند. حفظ آثار و اقوال و افعال نبوی به این شیوه، از یک سو برای اتباع و پیروی بهتر است و از سوی دیگر سبب می‌‌شود که امت اسلامی از خطر شرک و مجسمه‌پرستی که بعضی از امت‌های پیشین بدان گرفتار شدند، مصون و محفوظ بماند؛ زیرا امت‌های پیشین برای مجسم کردن شمایل پیامبران‌شان ابتدا مجسمه‌های آنان را ساختند و سپس به مجسمه‌پرستی و بت‌پرستی گرفتار شدند. خوانندگان گرامی می‌توانند بهترین نمونۀ نقل و بیان سیرۀ نبوی را در کتب حدیث در ثبت رویداد «حجة‌الوداع» مشاهده کنند. راویان هر لحظۀ این رویداد مهم را با دقت ثبت و یادداشت کرده‌اند و بسیاری از اتفاقات این سفر را که شاید در نظر خیلی از افراد چندان مهم نبوده و معمولاً در سفرهای پادشاهان و بزرگمردان مورد توجه نیست، ثبت و بیان کرده‌اند. بر اساس همین مجموعۀ احادیث است که نویسندگان موفق توانسته‌اند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف کتاب‌هایی را تألیف کنند که برای مسلمانان برنامۀ کامل زندگی تلقی شوند و اگر مسلمانی بخواهد همۀ زندگی‌اش را در پرتو سنّت و سیرۀ نبوی سپری نماید، امکان آن در هر شرایطی برایش فراهم باشد. خوشبختانه در این موضوع کتاب‌های زیادی به زبان‌های مختلف به رشته‌ تحریر درآمده است؛ یکی از بهترین این‌ کتاب‌ها، کتاب ارزشمند «زادالمعاد فی ‌هدی خیرالعباد»۳ تألیف علامه‌ شمس‌الدین ابن‌قیم الجوزیه (۶۹۱ـ ۷۵۱ هـ.)، یکی از مشاهیر امت است.